“ÂŞIK ALI’NIN TÜRKİYE SEFERİ” DESTANININ ÜÇ VERSİYONU

Milli kültürün inşa edilmesinde ve şekillenmesinde önemli hizmetleri olan âşıklar, bu geleneğin yaşatılarak geleceğe taşınmasında müstesna rol oynamışlardır. Âşıklık geleneğinde destan; millî kültürü tarihi yansıtması bakımından oldukça bir mirastır. Manzum parçaların sıkça kulla-nıldığı destanların anlatılması, çok güçlü hafıza gerektirmektedir. Bu tür kuşaktan kuşağa intikal ederek günümüze ulaşmasını, âşıklara borçluyuz. Âşıklar; musiki, nazım, nesir tiyatro sanatı unsurlarını birleştirerek kendi sanatlarını icra etmişlerdir. 16.-17.yüzyıllarda Türk kültür coğrafyalarında altın dönemini yaşayan âşıklık sanatı, özellikle 19. yüzyılda fazla destan-lar ortaya çıkarmıştır. bakımdan İrevan, Göyçe, Borçalı, Karabağ, Şirvan, Derbent muhitlerinin yanı sıra Karadağ-Tebriz, Urmiye, Horasan, Kaşkay, Zencan, Save gibi bölgeleri de kapsayan Azer-baycan sanatının dünyasına bahşettiği destanlar, ayrıca çalışma konusu olmayı haketmektedir. Azerbaycan sahasında destancılık adeta şahlanmıştır. geleneğinin merkezlerinden biri dönemde geleneğine Ak Âşık (Allahverdi), Alı Alesker dev üstatlar kazandır-mıştır. Göyçeli Alı, yüzyıl başlarında dünyaya gelen en uzun ömürlü sanatkârlardan olarak bilinmektedir. Âşığın hayatı sanatsal faaliyeti ile ilgili bilgi, “Âşık Alı’nın Türkiye Seferi” adlı destanda yer almaktadır. rivayetlerini halk hikâyelerini anımsatan eser, olay örgüsü birçok motiflerine göre destan hesap edilmektedir. Destanlarda hikâyelerinde görülmekte farklı versiyon varyantlaşma, eser için geçerlidir. Temel konu aynı oldu-ğundan her üç varyant değil terimini kullanmak tarafımızca uygun bulunmuştur. Günümüze versiyonu ulaşan destan, şimdiye kadar ayrıntılı araştırma olmamış, arasında mukayeseler yapılmamış konuyla esasen tek versiyona değinilmiştir. Kullandığımız baskı yılına versiyonlardan birincisi, İmran Hasanov Mahmud Memmedov; ikincisi, Hacı Bayramov; üçüncüsü ise Gulu tarafından anlatılmıştır. Çalış-mamızda; hakkında bilgi verilmiş, destanın tanıtılması Kiril alfabesiyle yayınlanmış birinci versiyonun özeti çıkarılmıştır. Versiyonlar, onları anlatan âşıkların adıyla adlandırıl-mış, arasındaki farklar yeni bilgiler tespit edilerek başlıca özellikleri açıklanmıştır. Versiyonlar farkları daha net görebilmemizi sağlaması temel unsuru nazım parçalarını temsil etmesi adına “Ağrı dağı” şiiri, incelenmiştir. Türkiye’deki İkbal (Yığval) Esmer’den bahsedilen destanda; Ağrı, Iğdır, Kağızman, Kars, Sarıkamış, Erzurum, Muş İstanbul bölgelerin adı geçer. Eserde, Alı’nın; Yunus Emre, Karacaoğlan, Dadaloğlu, Pir Sultan Abdal, Ömer, Emrah, Öysüz Dede, Kayıkçı Kul Mustafa, Meh-met, Himmet, Hasan üstatlardan haberdar olduğu onların şiirlerini ezbere bildiği görülmektedir. çalışmanın amacı da destanı bağla-mında sahalarında ilişkilerinin yoğunluğuna dikkat çekmektir.